Sorumluluk, çocuğun erken çocukluk döneminde başlayan, yaşına ve gelişim düzeyine uygun görevleri yerine getirmesi becerisidir. Sorumluluk bilinci, zamanla aşamalı olarak kazanılan ve öğrenilen hayati bir yetenektir.
Sorumluluk Duygusunu Geliştirmek İçin Temel İlkeler
Ebeveynlerin, çocuklarının sorumluluk duygusunu başarıyla geliştirmesi için atması gereken adımlar şunlardır:
Yaşa Uygun Görevler Tanıma: Çocuğun cinsiyetine, yaşına ve kişisel özelliklerine uygun görevleri yapması için fırsat sunulmalıdır.
Ortam Hazırlama ve Model Olma: Kazanılmak istenen davranışlar için uygun fiziksel ve duygusal ortam hazırlanmalı; ebeveynler, sorumluluk alarak çocuklarına iyi birer rol model olmalıdır.
Olumlu Pekiştirme: Çocuğun sorumluluğunu yerine getirdiğinde gösterdiği olumlu çaba ve davranışlar mutlaka geri bildirimle (övgü, takdir) desteklenmelidir.
Soyut Kavramdan Alışkanlığa: Oyuncak Toplama
Çocuklar, soyut kavramları anlamakta zorlandıkları için sorumluluklarını büyük ölçüde alışkanlık yoluyla öğrenirler. Öğrenilmesi gereken en temel sorumluluklardan biri oyuncakları toplamaktır.
Sorun: Çocuk, dağınıklığın bir sonucu veya ihtiyacı olduğunu hissetmediği için toplamak istemeyebilir.
Çözüm Yolu: Dağınıklığın sonuçlarını öğretmek için drama oyunları kullanılmalıdır. Örneğin, en sevdiği oyuncakların dağınıklık yüzünden “üzülmesi” veya “zarar görmesi” canlandırılabilir.
Basitleştirme: Çocuklar karmaşık görevlerde zorlanabilir. Bu nedenle oyuncak toplama görevi, sade bir dille anlatılmalı ve kolay adımlara bölünerek (önce küpleri, sonra arabaları) basitleştirilmelidir.
Sorumluluğun Çocuğa Kazandırdıkları
Sorumluluk üstlenebilen çocuklar, psikososyal gelişim açısından önemli ilerlemeler kaydeder:
Özgüven Gelişimi: Görevlerini yerine getirdikçe “Ben yapabilirim” hissi güçlenir.
Problem Çözme Becerisi: Kendi işlerini yönetirken karşılaştıkları küçük engelleri aşmayı öğrenirler.
İsteklilik ve Motivasyon: Başarma duygusu ile birleşen sorumluluk, çocuğu daha istekli ve proaktif yapar.
Ailelere Sorumluluk Kazandırma Önerileri
Sorumluluk bilincini aşılamak için ebeveynlerin benimsemesi gereken yaklaşımlar:
Model Olun: Çocuklarınızın sizden görmediği bir davranışı yapmasını beklemeyin. Ev işlerinde ve kişisel sorumluluklarınızda onlara model olun.
Aşırı Korumadan Kaçının: Çocuğun kendi deneyimlerini edinme ve hata yapma hakkını engelleyecek aşırı koruyucu yaklaşımlardan uzak durun.
Fırsat Verin: Çocuğun sorumluluk alabileceği durumlar yaratın ve kendi yapabileceği işleri (giyinme, çantasını hazırlama) onun adına üstlenmeyin.
Güven Aşılayın: “Bunu başarabilirsin” mesajını vererek çocuğun kendine güven duymasını sağlayın.
Olumlu Geri Bildirim: Sadece sonuç odaklı değil, çaba odaklı geri bildirimler vererek motivasyonunu yüksek tutun.
Yaşlara Göre Sorumluluk Örnekleri
Çocukların gelişim düzeylerine uygun olarak alabileceği sorumluluklar:
